This route in and around Breda shows the victory march of the Poles. In 1944, under the leadership of General Maczek, they liberated the city. Thanks to Maczek's insight, a large part of the city was spared. Even so, for the residents and those who live nearby, there's enough suffering to commemorate. From the drama in the woods, because the war lasted a few weeks too long for some, to the door-to-door fighting. On 5th September 1944, 'Dolle Dinsdag' ('Mad Tuesday') happened, as the end of the Second World War was (mistakenly) announced. The wheels of the resistance started turning. In silence of course, but how long can you keep that up?

The Netherlands

Visit Brabant Routebureau

A gift from the Poles. 

Cycling the Liberation Route Breda.

Polish troops during the liberation of Breda. 

Cycling the Liberation Route Breda

Liberation Route Breda

Punkt ten jest uważany za punkt początkowy wyzwolenia Bredy. Nie jest to całkowicie pozbawione sensu, ponieważ to właśnie stąd wyruszyły dwa polskie bataliony piechoty, 8 i 9. Stąd też 8 batalion piechoty posuwał się pod Singel do centrum Princenhagen, natomiast 9 batalion posuwał się z tego miejsca do starego centrum miasta. Jedynym problemem jest to, że nie byli oni jedynymi wyzwolicielami, a Breda została w rzeczywistości wyzwolona z różnych kierunków i różnymi drogami.W sumie można zidentyfikować aż cztery różne punkty początkowe, zwłaszcza teraz, gdy takie miejsca jak Ulvenhout i Prinsenbeek są również częścią gminy. Dzisiejsza Breda została wyzwolona przez nie mniej niż siedem różnych jednostek, pięć polskich, jedną angielską i jedną kanadyjską. Gdybyśmy mieli podsumować skomplikowaną historię, sprowadza się ona do tego, że dwa polskie bataliony czołgów posunęły się z kierunku Dorst w pobliże stacji kolejowej, podczas gdy dwa bataliony piechoty otoczyły miasto od południa, a jeden wkroczył do samego miasta. Kanadyjczycy wraz z Brytyjczykami posunęli się jeszcze dalej na południe przez dzisiejszą Graaf Engelbertlaan.Tak więc z historycznego punktu widzenia obszar ten był zdecydowanie ważny dla wyzwolenia Bredy, ale z pewnością nie jest wyjątkowy pod tym względem.

Punkt wyjścia do wyzwolenia?

W poniedziałek 30 października 1945 r. w Wilhelmina Park odbyła się uroczysta ceremonia. Dzień wcześniej przyjechała duża wojskowa ciężarówka z platformą na której znajdował się niemiecki czołg Panther. Został on podarowany miastu przez polskich wyzwolicieli w podziękowaniu za przyjazne relacje między polskimi żołnierzami a Bredą.W tym czasie 1 Polska Dywizja Pancerna znajdowała się w dolinie rzeki Ems (Niemcy). Wśród innych pojazdów na poligonie czołgowym w pobliżu Meppen (Niemcy) znaleźli niemiecki czołg typu Panther, który według niektórych ekspertów był najlepszym czołgiem II wojny światowej. Czołg był starym modelem i nosił numer taktyczny 534, więc najprawdopodobniej w pewnym momencie walczył na froncie. Żeby było jasne: nigdy przeciwko Polakom i nigdy w Bredzie ani w jej okolicach!Podczas ceremonii w Bredzie czołg został przekazany burmistrzowi Van Slobbe przez dowódcę dywizji generała dywizji Klemensa Rudnickiego. Następnie odbyło się nabożeństwo i złożenie wieńców.Niestety dość szybko pojawiły się pierwsze problemy związane z czołgiem, który został nazwany „trudnym trofeum wojennym”. Dyrektor ds. plantacji w Bredzie chciał przenieść czołg już w 1946 r., ale rada miejska nie zgodziła się na to. Zmieniło się to w 1949 r. wraz z postawieniem Pomnika Polski. Pomnik stanął na miejscu czołgu, naprzeciwko numeru 44. Pantera została przeniesiona do Seelig Barracks, ale to utrudniło jej podziwianie przez zarówno przez ludność jak i polskich weteranów. Ci ostatni poczuli się pokrzywdzeni i zaczęli skutecznie lobbować w administracji miejskiej. W 1952 r. czołg powrócił do Parku Wilhelminy i obecnie stoi na rogu z Paul Windhausenweg. W ten sposób unikalny (i obecnie cenny) fragment historii wojennej został zachowany dla potomnych.

Niemiecki czołg w prezencie

Breda została wyzwolona w niedzielę 29 października 1944 roku. Niemal natychmiast po tym, pierwszych sześciu poległych z 9 Batalionu Piechoty zostało pochowanych w dzielnicy Ginneken. Polski kapelan Bronisław Chrostowski i pastor Eduard Doens z parafii Laurentius wspólnie poprowadzili nabożeństwo żałobne, a polscy polegli zostali pochowani na cmentarzu parafialnym przy Vogelenzanglaan.Polscy żołnierze byli zakwaterowani na plebanii aż do kwietnia 1945 r., kiedy to opuścili oni Bredę. Podczas tej długiej zimy, głównie dzięki Doensowi, wszyscy polegli żołnierze 9. batalionu spoczęli obok swoich towarzyszy w Ginneken. Członkowie batalionu zginęli również podczas natarcia przez wschodnią i północną Holandię oraz Niemcy. Oni również znaleźli swoje ostateczne miejsce spoczynku w Ginneken.Kiedy po wojnie władze miasta Breda chciały zgromadzić wszystkich poległych polskich żołnierzy na jednym wielkim polu honorowym, mieszkańcy Ginneken, pod przewodnictwem księdza Doensa, zaprotestowali przeciwko temu hasłem „ręce precz od naszego pola honorowego”. Dlatego do dziś spoczywa tu 80 polskich żołnierzy, w tym 67 z 9 Batalionu Piechoty. Jedyne inne polskie pole honorowe w Bredzie znajduje się na Ettensebaan w pobliżu pomnika Maczka.

To pole honoru jest 'nasze'.

On the 28th of October 1944, Allied artillery bombarded the main road intersections in the Ginneken. They did it to impede the Germans from building their defences. Then on the night of the 28th of October, Polish troops from the 1st Polish Armoured Division went on the offensive.
There were several battles in the Ginneken. At the crossroads of the Raadhuisstraat-Bavelselaan, a Polish unit drove into an ambush. German troops including a mobile tracked gun, a Sturmgeschütz, fired on them.
The Poles had to retreat. There then followed an artillery bombardment by the British, Canadians and Poles. This also resulted in many civilian casualties. Another Polish unit liberated the Ginneken the next day.&#13;
&#13;
 &#13;

Night Attack on the Ginneken

Siły okupacyjne nie porzuciły Bredy bez walki w ostatnich dniach przed wyzwoleniem. Choć większość niemieckich oddziałów otrzymała rozkaz wycofania się za Kanał Mark, w mieście pozostały niewielkie jednostki, których zadaniem było spowolnienie natarcia aliantów. W związku z tym walki toczyły się w różnych punktach miasta i nie obyło się bez ofiar wśród ludności cywilnej. Wyzwoliciele byli zaskoczeniem dla wielu mieszkańców Bredy. Byli to polscy żołnierze z 1. Polskiej Dywizji Pancernej pod dowództwem generała Maczka. Walczyli z niemieckimi jednostkami w Ginneken, wzdłuż Teteringsedijk i wokół Coothplein. 29 października 1944 roku dotarli do Grote Markt i Breda została wyzwolona. Żołnierze zostali powitani entuzjastycznymi wiwatami mieszkańców Bredy.

Prezent od Polaków

Polski wkład w czasie II wojny światowej został upamiętniony we współczesny sposób w postaci wystawy i słuchowiska. Powstała ściana interaktywna, na której wyświetlane są osobiste opowieści niektórych polskich wyzwolicieli. Na wystawie znalazła się też kolekcja pamiątek wojskowych z czasów wojny. Jednym z najciekawszych przedmiotów jest mundur wojskowy generała Maczka. Przewidziano też miejsce na refleksję, „Chambre de Réflection”. Dla tych, którzy chcą dowiedzieć się więcej o operacjach, w których brali udział polscy żołnierze, dostępne jest centrum informacyjno-dokumentacyjne.Obok Maczek Memorial znajduje się największy polski cmentarz wojskowy w Holandii. Spoczywają tam szczątki około 160 Polaków, w tym samego generała Maczka. Zmarł on w 1994 roku w wieku 102 lat i zgodnie ze swoim życzeniem został pochowany wraz ze swoimi żołnierzami w Bredzie.<div data-youtube-video=""><iframe class="video" width="640" height="480" allowfullscreen="false" src="https://www.youtube.com/embed/Eq4WCd7CFR8" start="0"></iframe></div>&nbsp;&nbsp;&nbsp;

This museum has been dedicated to the brave men and women of the 1st Polish Armour Division commanded by General Stanisław Maczek, who have liberated major parts of the Netherlands from the German occupier in 1944 and 1945. These Polish soldiers brought us our freedom back and gave us the opportunity to build up our country again. Unfortunately, our liberators did not succeed in their home country, Poland, and had to accept to suppression for 50 long years.

Liberation Route Breda

Zdjęcia

Miejsca i historie wzdłuż trasy

Punkt wyjścia do wyzwolenia?

Niemiecki czołg w prezencie

To pole honoru jest 'nasze'.

Night Attack on the Ginneken

Prezent od Polaków

Maczek Memorial Breda